“Rus sektoru” və Azərbaycan dili – Erkin Qədirli

Araya başqa işlər, əlavə problemlər girdi, ona görə mövzunu “isti-isti” bitirə bilmədim. Söhbət “rus sektorunu” bağlamaq məqsədindən gedir. “Sektor” sözünün “bölmə” kimi çevrildiyini yaxşı bilirəm, odur ki, “sektor uşaqları” buna görə irad tutmağa tələsməsinlər. “Rus sektoru” ifadəsini xüsusi ad əvəzi kimi işlədirəm burada (tarixi hadisə mənasında). Bir şeyi də deyim ki, bu mövzunu uzatmaq üçün deyil, qapatmaq üçün yazıram indi. Bu işin xəcalətverici tərəfi ondadır ki, müstəqilliyimizin 23-cü il dönəmində “Rus sektoru”nun bağlanmasının vacibliyini əsaslandırmaq lazım gəlir. 

Rus dilində yayımlanan qəzetə Rus dilində verdiyim çox qısa müsahibədən qopan hay-küy məni çox üzdü. Müsahibə qısa olsa da, orada vacib saydığım açar məsələlərə toxuna bilmişdim. Bununla belə, üzləşdiyim cavablardan gördüm ki, əksəriyyət ya heç oxumadan, ya diqqətlə oxumadan, ya da açıq qərəzlə yanaşıb sözlərimə. Ünvanıma yazılmış atmacaları və “Rus sektoruna” xas təkəbbürlü aşağılamaları saymıram. Onlara cavab verəsi deyiləm. Yazdıqlarından aydın olur ki, vacibliyini müdafiə etməyə çalışdıqları Rus ədəbiyyatının onlara heç təsiri olmayıb. Odur ki, bunları boş verib, keçək nisbətən ağlabatan əks-mülahizələrə. 

1. Başqa, daha vacib problemlər varkən, niyə indi “Rus sektoru” məsələsini vurğulayıram? 

Doğrudur, “Rus sektoru”ndan daha vacib və tezliklə həll olunması gərəkən problemlər var. Amma, bunu mənə iradla yazanları anlaya bilmədim. Mən heç zaman demədim ki, “Rus sektoru” bizim ən vacib problemimizdir. Bu mövzu ən vacib olduğuna görə deyil, hələ də həll olunmadığına görə gündəmdədir. Onun həlli, başqa probləmlərin çözümünə nəinki mane olmur, əksinə, yardımçı ola bilər. Üstəlik, mövzunu yenidən gündəmə gətirən də mən olmadım, əslində. Yuxarıda dediyim kimi, məndən müsahibə istədilər, mən də verdim. Qəzetin yayım siyasəti beləymiş, mənlik burada bir şey yoxdur. Mən, saədəcə, bu məsələni həmişə ağlımda tuturam və, əlimə tarixi fürsət keçərsə, onu tərəddüd etmədən həll edəcəyimi bilirəm. Amma, bu mövzunu, necə deyərlər, əlimdə bayraq etmirəm. Odur ki, burada xüsusi gündəm axtarmağa dəyməz. 

2. “Özün rus sektorunu bitirmisən, indisə onu bağlamaq istəyirsən. Məntiq hanı?” 

Məntiq yoxdur. Bu, məntiq məsələsi də deyil, heç. Müsahibəmdə bunu da izah etmişdim, amma diqqətə almadılar. Bəli, mən “Rus sektoru”nu bitirmişəm. Amma, o, başqa zəmanə idi. Mən uşaq baxcasından tutmuş, universitetə qədər Rus dilində təhsil almışam. Sovet zəmanəsi idi. “Sovet” deyəndə, bir şeyi nəzərə alın – o vaxtki ortamı. Təsəvvür edin, mənimlə eyni sinifdə Ruslar, Yəhudilər, Ukraynalılar, Ermənilər oxuyurdu. Hətta, bir Yunan vardı. Belə bir ortamda dərs keçirdik biz. Bizə dərs deyən müəllimlərin arasında Yəhudlər, Ruslar, Ermənilər vardı (az da deyildilər). Bunu hansısa etnik/dini/irqi fərqləri vurğulamaq üçün deyil, mühiti anlatmaq üçün yazıram. Sovet dövründə Rus dilini bilmədən inkişaf etmək mümkün deyildi. Üstəlik, SSRİ – qapalı ölkə idi, xarici ədəbiyyata çıxış yox idi. Xarici ədəbiyyatı (bədii, elmi, fəlsəfi və s.) Rus dilində oxumaq olurdu ancaq. Başqa üstünlükləri də vardı Rus dilini bilməyin, amma burada uzun yazmaq istəmirəm. Yəni, uşaqları Rus dilində oxutmaq – onların inkişaflı gələcəyini arzulayan valideynlərin, az qala təbii, seçimi idi. Buna, yəni seçimin Sovet siyasi sistemi tərəfindən hərtərəfli təşfiq olunduğuna görə, “Rus sektoru”nda təhsilin keyfiyyəti Azərbaycan bölməsindən üstün idi. Bunu danmaq mümkün deyil. Amma, paradoksal görünsə də, bu üstünlüyün bir zəif tərəfi də vardı. Ədalətli rəqabətə söykənən bazar iqtisadiyyatının olmadığı şəraitdə “Rus sektoru”nda alınan biliklər asanlıqla təkəbbürə çevrilirdi. Alınmış yüksək biliklər, əksər hallarda, keyfiyyətli həyatı təmin edə bilmirdi. Bilik dərdə çevrilirdi (“Горе от ума” məsələsi). İncə zövqlü, dərin anlayışlı, yüksək bilikli insanların xeylisi Sovet dövrünün məişət problemlərinin məngənəsi altında əziyyət çəkirdi. “Rus sektoru”nun verdiyi keyfiyyətli təhsil – az qala yeganə təsəlliyə çevrilirdi. Kirayələrdə yaşanılırdısa da, evdə su gündə 2-3 saat gəlirdisə, əsas ərzaq məhsulları talonla verilirdisə də, heç olmasa darısqal otaqda Dostoyevskidən, Qolsuorsidən (Galsworthy) danışmaq, Qerşvinin (Gershwin), Bramsın müsiqisini dinləmək, Kubrikin, Kurosavanın filmərinə baxmaq olurdu, məsələn. “Rus sektoru”nun havası bu idi. Sovetin canxısıcı zəmanəsində üstün bəşəri dəyərlər haqqında düşünməyə imkan yarada bilirdi, gerçəkdən. O da, çox nadir ailələrdə. Əksəriyyət heç bu imkandan istifadə etmirdi. Mən o dövrü yaşamışam, yaxşı bilirəm. Elə ona görə də müqayisə etmək imkanım var. Mən oxuduğum “Rus sektoru”nun nə özü var bugün, nə də havası. Bugün “Rus sektoru”nda oxuyan gənclərin və onların valideynlərinin anlamağa çətinlik çəkdiyi məqam da budur. “Rus sektoru”nun bütün üstünlükləri Sovetin çökməsilə bitdi. “Rus sektoru”nu bugün saxlamaq, Sovetin çökmüş ruhunu yaşatmaq, Rusiyanın təbliğatı altına düşmək deməkdir. 

3. “Rus sektoru”nda təhsilin keyfiyyəti Azərbaycan bölməsindən yaxşıdır. 

Belə deyirlər, yəni. Bunu deyənlərin müşahidə qabiliyyətinə şübhələrim var. BDU-da Hüquq Fakültəsinin Azərbaycan bölməsində 12 il dərs demiş bir adam kimi, məsuliyyətlə deyirəm ki, bu iddia yanlışdır. Qəbul imtahanlarında ən yüksək bal alanlar da, universitetdə daha böyük həvəslə oxuyanlar da, oxuduqlarını daha yaxşı anlayalar, nə üçün oxuduqlarını aydın bilənlər də bugün, əksərən, Azərbaycan bölməsinin yetirmələridir. Bugünün “Rus sektoru”, Sovet zamanında olmuş Azərbaycan bölməsinin səviyyəsindən də aşağıdır. “Rus sektoru”nun üstünlüyünü şərtləndirə biləcək sistem tələbatı yoxdur, çünki. Sovet zamanı vardı, bugünsə yoxdur. Soveti görmüş nəslin nostaljik ətaləti hesabına davam edən bir hava var, sadəcə. 

4. “Bəs, Dostoyevskiy?”

Yəni, deyirlər ki, “Rus sektoru”nda Rus ədəbiyyatını orijinal dildə oxumaq olduğu üçün, onun bağlanması həmin ədəbiyyatın mədəni təsirini yox edəcək. Sanki, Rusiyanın özündə Dostoyevskini oxuyub, mədəni hüquq dövləti qura biliblər. Rus ədəbiyyatı böyükdür. Bunu ancaq nadanlar dana bilər. Rus ədəbiyyatını, bütün başqa ədəbiyyaları kimi, orijinal dildə oxumaq daha yaxşıdır, şübhəsiz ki. “Rus sektoru”nu bağlamaq niyyətimin arxasında Rus dilinə və Rus ədəbiyyatına qarşı bir şey yoxdur, ola da bilməz. Bunu müsahibəmdə də aydın söyləmişdim, amma “sektor uşaqları” küyə düşdülər. Dilin və ədəbiyyatın qadağasından söz belə gedə bilməz. Bu, heç, texniki baxımdan da mümkün deyil. Bunu qoyaq bir kənara. “Dostoyevskiy məsələsi”ndə Rus sektorunun tərəfdarlarından Seymur Baycanı soruşdum. Onu tanıyırlarmı, deyə. Tanıyan olmadı. Adını eşidənlər oldu, və daha çox qalmaqal ovqatında. Seymur Baycanı burada tərifləmək halım yoxdur. Bir örnək olaraq çəkmişdim adını. Adam, “kənd uşağı”, Azərbaycan bölməsinin yetirməsi ola-ola, Rus ədəbiyyatının ölkəmizdə ən yaxşı bilicilərindəndir. İddia edirəm ki, Seymur Baycan, istər klassik, istər müasir Rus ədəbiyyatını “Rus sektoru”nun yetirmələrindən yaxşı bilir və anlayır. Seymur Baycan tək deyil. Burada yeni nəsil yazar və bədii tənqidçiləri bir-bir sadalamaqla vaxtınızı almaq istəmirəm. Demək istədiyim odur ki, Rus ədəbiyyatını bilmək və anlamaq üstünlüyü də qalmayıb “Rus sektoru”nda. 

4. “Rus sektoru”nu bağlamaqla, xeyli şagird və müəllim təhsilsiz/işsiz qalacaq”, deyirlər.

Elə deyil! Bunu da müsahibəmdə aydın söyləmişdim. “Rus sektoru” bir günə bağlanacaq bir şey deyil. Bu, strateji hədəfdir, seçki-öncəsi vəd deyil. Bağlamaq qərarı verilən günə qədər “Rus sektoru”nda oxumağa başlamış hər kəsə, təhsilini Rus dilində bitirmək imkanı verilcək. Müəllimlər də, təbii ki, həmin müddətə işlərini davam etdirəcəklər. Bütün proses təxminən 10 il sürəcək. 10 il! Odur ki, təlaş üçün heç bir bəhanə yoxdur. Aydındır ki, proses gedə-gedə, Azərbaycan bölməsinə keçid həvəsləndiriləcək (bunun müxətlif inzibati və maliyyə yolları var). Amma, vacibdir ki, “Rus sektoru”na qəbul dərhal dayandırılsın. Yəni, “Rus sektoru”nun davamı gəlməsin. Bu, bir nəsil dəyişimi məsələsidir həm də. 

5. “Öncə Azərbaycan bölməsinin səviyyəsini yüksəldin, sonra “Rus sektoru”nun bağlanmasını düşünün” deyənlər də var.

Bu da, yanlış yanaşmadır. “Rus sektoru”nun bağlanmasını gecikdirmək üçün uydurulmuş bəhanədir. Əvvəla, yuxarıda dediyim kimi, “Rus sektoru”nun bugün Azərbaycan bölməsi üzərində həlledici üstünlüyü yoxdur. Sovetin çökməsilə, “Rus sektoru”nun keyfiyyəti öldü. Əksinə, “Rus sektoru” qaldıqca, nə özü inkişaf edə biləcək, nə də Azərbaycan bölməsinin inkişafına imkan verəcək. Bu məsələ, təxminən, pul və əlifba məsələsi kimidir. Manatın yenicə dövriyəyə buraxıldığı günləri yaxşı xatırlayıram. Mən onda tələbə idim hələ. Yaxşı yadımdadır ki, tələbə yoldaşlarımın xeylisi manatı deyil, Rus rublunu almaq istəyirdi təqaüd kimi. Bazarda da münasibət elə idi. Manat, yeni olduğu üçün, güvənli deyildi. Adamlar daha çox rubla inanırdı. Yalnız manatın yeganə qanuni ödəniş vasitəsi olması haqqında siyasi qərardan sonra, manat güclənməyə başladı. Rublla paralel dövriyədə qalsaydı, heç zaman öz-özünə güclənə bilməyəcəkdi. Əlifba də elə. Bir müddət, xatırlayırsınız, kitablar, qəzetlər və s., həm Kiril, həm Latın qrafikasıyla çap olunurdu. Kiril qrafikası bazarda açıq üstün idi. Yalnız müvafiq siyasi qərardan sonra, Latın qrafikası üstünlük qazana bildi. Cəmiyyət məcbur edilidi Latın qrafikasını öyrənsin. Kiril qrafikasıyla paralel qalsaydı, Latın qrafikası heç zaman üstünlük əldə edə bilməcəkdi. Yəni, bu işlərin təbiəti budur. Hindistan müstəqilliyinin banisi, Mahatma Qandi, bir dəfə demişdi: “Təmizlik müstəqillikdən daha vacibdir”. Bu, bir ritorik üsuldur, mənaların üzərində emosional fon yaratmq üçün istifadə olunur. Amma, bu sözləri deyən Mahatma Qandi heç zaman “öncə tualetdən istifadə etməyi öyrənək, sonra Britaniyadan müstəqil olmaq haqqında düşünərik” kimi mənaları cəmiyyətinə ötürmürdü. Demək istədiyi, qarşısına qoyduğu məqsəd bu deyildi, çünki. Məqsəd – Hindistanı, pinti halında belə, Britaniyadan müstəqil etməkdi. Odur ki, Azərbaycan bölməsinin inkişafını arzulayanlar (səmimidirlərsə), “Rus sektoru”nun siyasi qərarla bağlanmasının vacibliyini anlamalıdırlar. 

6. “Rus sektoru” bağlansa, Rusiya bizə “qəzəblənər”.

Bunu da deyənləri gördüm. Yəni, hər şey bir kənara, Ukraynada yaşananlar da dərs olmadı bunlara. Bu adamlar anlamırlar ki, Rusiya üçün xüsusi əsas və ya bəhanə lazım deyil. Etmək istədiyini, imkan tapan kimi edir. Bizim Rusiyaya münasibətimizdən asılı olmayaraq. Əslində, Rusiyaya ən xoşgörülü xalq biz olmuşuq həmişə. Baltik xalqar, Gürcülər, hətta Ermənilər, Ruslara qarşı olublar zaman-zaman. Ən üzüyola xalq olan biz, ən çox əziyyət çəkən də biz olmuşuq. Rusiya bizim adımızı, əlifbamızı, torpaqlarımızı zorla dəyişib, cəmiyyətimizin qaymaqları sayılan nəsilləri məhv edib və s. Əsassız, bəhanəsiz! Çünki, Rusiyanın siyasəti budur. Bunu anlamalıyıq nəhayət. Bir də ki, biz Rusiya üçün yaşamırıq axı. Rusiyanın xoşuna gəlməyəcəksə belə, cəmiyyətimizi inkişafa doğru aparan addımlarımızı atmalyıq. Rusiyanın Türk xalqlarına xüsusi tarixi qərəzini unutmaq olmaz! Məsələn, Tatarstan Latın qrafikasına çevirmək istədi dilini, Rusiyanın mərkəzi hökuməti imkan vermədi, rəsmən qadağan etdi. Problemlərin kökünü görmək vacibdir. Problem bizdə deyil, Rusiyanın özündədir. 

7. Türk demişkən, “Azərbaycan dilinin təmizliyi baxımından, Türk dili Rus dilindən daha təhlükəlidir”, deyənlər də tapıldı.

“Rus sektoru”nun ən dərin yuxusudur – bizim Türk olmadığımızı zənn etmək. Rusiyanın bizə yeritdiyi ən təsirli və ən dərin nadanlıqdır bu. “Турок” və “тюрок” qondarma qarşılaşdırmanın təsiri altındadır “Rus sektoru”. 1936-cı ilədək rəsmən, həm özümüzün, həm də dilimizin “Türk” adlandırılındığıdan xəbərsizdir çoxu. “Rus sektoru”nun Rusiya təbliğatı altında olduğu”nu deyəndə, mən həm də bunu nəzərədə tuturdum. “Rus sektoru”nun yetirmələrinə elə gəlir ki, bizim dil bugün Türkiyədən gələn serial və ticarət təsiri altına düşüb. Sovetdənsonrakı zamanlama və texniki baxımdan elə görünür, doğrudur. Amma, “Rus sektoru”nun yetirmələri unudurlar ki, o söz və ifadələrin heç biri bizə yad deyil. Biz onları Türkiyədən götürmürük, biz onları indi-indi yada salmağa başlamışıq. Təbii ki, Türkiyə ilə ünsiyyətin təsiri var burada. Amma, “Rus sektoru”nun yetirmələri bilməlidirlər ki, “Türkçülük”, tarixən, Türkiyədən bizə gəlməyib, bizdən Türkiyəyə gedib. Elə, “Cümhuriyyətçilik” də, həmçinin. 

8. “Rus sektoru”nun yetirmələri vətənpərvər deyillər. 

Bunu mən deməmişəm, amma bunu israrla adıma çıxırlar. Mən demişəm ki, “Rus sektoru”nda milli ruh yoxdur. Milli ruh – başqa, vətənpərvərlik – başqa. Vətənpərvərlik – loyallıq məsələsidir, çox zaman qarşılıq tələb edir. Şirkətə, komandaya loyal olmaq nədirsə, vətənpərvər olmaq da odur. Bunu, xüsusilə, mühacirlərin örnəyində görmək olur. Adamlar köçürlər başqa ölkəyə, oranın vətəndaşlığını qəbul edirlər, orada vergi ödəyirlər, ordusunda xidmət edirlə və s. Bir sözlə – oranın vətənpərvərlərinə çevrilirlər. Amma, bununla belə, onların arasında elələri var ki, başqa ölkənin vətənpərvəri olsalar da, milli ruhlarını (köklərini) saxlayırlar. “Rus sektoru” Vətənimizi sevməyə, ona sadiq olmağa mane olmur, təbii ki. Amma, köklərimizdən qoparır. İçiboş, vektorsuz və enerjisiz bir topluma çevirir bizi. Odur ki, bu iki məsələni qarışdırmayaq. 

9. “Azərbaycan dilində kitab azdır” deyirlər.

Tamam, bunamı görə “Rus sektoru”nu saxlamaq istəyirsiniz? Əvvəla, Azərbaycan dilində kitabların həm nəşri, həm də keyfiyyəti getdikcə artır. Burada həm də xarici ədəbiyyatın, Rus dilindən deyil, orijinal dillərdən çevirmələrini nəzərdə tuturam. Azərbaycan dilində kitab azdır deyənlərin sözlərində həqiqət payı var, amma bunu arqumentə çevirməkdə cığal münasibət var. 

10. “Azərbaycan dilində televizya verlişlərinin və çap olunan KİV-lərin səviyyəsi çox aşağıdır”.

Bunu deyənlər haqlıdır, amma səbəbini yanlış yerdə görürlər. Bunun “Rus sektoru” mövzusuna aidiyyatı çox azdır. KİV-lərin düşük səviyyəsi dil problemi deyil, hazırki iqtidarın apardığı siyasətin nəticəsidir. Ümumiyyətlə, “Rus sektoru”nun yetirmələri bilməlidir – “Azərbaycan dilinin geridəqalmışlığı” deyilən bir problem yoxdur. Dilin açılmaması problemi var, amma bu, başqa məsələdir. Bu problemin çox səbəbləri var, onlardan biri də – “Rus sektoru”. 

11. “Bəs, etnik azlıqlar?”

Belə sual da vardı, deyə, bunu da yazım. Əvvəla, Ruslar, bir etnik qrup kimi bugün çox azdırlar, və onların, təbii ki, öz dillərində təhsil almaq haqları var. Başqa etnik qrupların isə “Rus dilində təhsil almaq” kimi haqları yoxdur. Başqa etnik qrupların öz ana dillərində təhsil almaq haqları var, və mən bu haqqa qarşı heç bir söz demirəm. Bunun gerçəkləşdirilməsi zaman və xeyli hazırlıq tələb edəcək, amma haqq olaraq bunu danmaq mümkün deyil. Müvafiq Avropa Konvensiyasına da qoşulmuşuq, yerinə yetirməli olacağıq gəcələkdə. Amma, bu işin xəcalətverici təfəri ondadır ki, Rus dilinin etnik qruplararası ünsiyyət dili hesab edənlərin xeylisi, kökünü unutmuş öz Türklərimizdir. “Rus sektoru”nda oxuyan əksəriyyəti öz uşaqlarımızıdır. Kimin və nə üçün yetişdiririk onları? Bir də unutmayın ki, Rus dili, bizim tarixi kontekstdə, etnik azlığın dilindən daha çox, keçmiş metropoliyanın dilidir. 

12. “Rus dilini bilmək vacibdir, çünki Rusiya qonşumuzdur, əsas ticarətimizi də Rusiya ilə edirik”.

Rus demiş: “Ну, и что?” Rusiya İmperiyası dağılandan sonra, yeni müstəqil Polşanın qurucusu və Prezidenti olmuş, Yozef Pilsudskiy, o vaxt demişdi: “Biz Rusiyaya coğrafi baxımdan çox yaxın olduğumuza görə, Rusiyadan örnək götürə bilmərik”. Çox doğru deyib. Bu sözlərin çox dərin geopolitik mənası var. Həqiqətən, örnək götürmək istədiyiniz dövlət sizə, coğrafi baxımdan, nə qədər yaxındırsa, onun təsiri altına düşmək ehtimalı da bir o qədər yüksəkdir. Biz, ReAl olaraq, məsələn, Qərbə doğru getməyin həm də ona görə tərəfdarıyıq ki, çoğrai qonşumuz olan Rusiyadan asılılığımız azalsın. Amma, bu, başqa mövzudur. Sadəcə, “Rus sektoru”nun da burada payı var. Bugün İngilis, Fransız, Alman və başqa dilləri təşviq etmək əvəzinə, “Rus sektoru”nu yaşatmağın heç bir tarixi əhəmiyyəti yoxdur.

13. “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini quranlar Rusca təhsil alımışdılar, amma bu, onlara müstəqil dövlət qurmağa mane olmamışdı”.

Bunu mənə əks-arqument kimi deyənlər, çox vacib şeyi nəzərdən qaçırırlar. Rusiya İmperiyası, geridəqalmış olsa da, hər şeyilə Avropa dövləti olmağa çalışırdı. Bazarını açmışdı xarici kapitallara, get-gəl rahat idi, Avropa professorları Rusiyanın universitetlərində dərs deyirdilər. Üstəlik, silki cəmiyyət olduğuna görə, Rusiyada zadəganlar arasında şərəf və ləyaqət anlayışları çox güclü idi. AXC-nin qurucuları belə bir mühitdə yetişmişdilər. Avropanı yaxından tanıyan, oranın intellektualları ilə yazışan bir zümrə idi. İndiki “Rus sektoru” ilə Sovetin “Rus sektoru” arasında fərq nədirsə, İmperiya dövründə bu fərq müqayisə olunmaz dərəcədə böyük və üstün idi. Tarixi zəmanənin ruhunu nəzərə almadan müqayisə aparmaq olmaz. Sovetin “Rus sektoru” qapalı ölkə şəraitində, senzura altında, siyasi təqiblər mühitində formalaşmışdı. Tamam başqa təcrübə idi. Bugün həmin təcrübəyə ehtiyacımız yoxdur. Bugün “Rus sektoru”nu yaşatmaq, Rusiyanın ölkəmiz üzərində yumşaq gücünü (soft power) artırmaq deməkdir. Strateji baxımdan, kökündən yanlış siyasətdir. 

—————

Çox uzun yazdım, yorulub, həvəsdən düşənlərdən üzr istəyirəm. Amma, bu mövzu çox vacib və strateji olduğundan, mən də ona siyasi yöndən yanaşdığımdan, birdəfəlik aydın olsun deyə, bu qədər yazdım. Müstəqil Azərbaycanda dövlət dili Azərbaycan dilidir, ona görə də dövlət büdcəsindən maliyyələşən təhsil də Azərbaycan dilində olmalıdır. Başqa dillər, xarici dillər kimi öyrədilməlidir. “Rus sektoru” bağlanmalıdır. Bu, təhsil məsələsi deyil, strateji məqsədqoyma məsələsidir.