Yazını latın əlifbasında buradan oxuya bilərsiniz.
دئسامبرین 10-دا آذربايجان جمهوریتی باکيدا تورکييه ايله بيرگه ظفر پارادي کئچيردي. مراسيمين مضمونو، خصوصا ده تورکييه پرئزيدئنتي طرفيندن “آرازي آييرديلار” باياتيسينين اوخونماسي مراسيمين ان اهميتلي و ديقته لاييق طرفلريندن بيري ايدي.
تئهران حؤکومتي بو شئعري اراضي بوتؤولوگونه تجاووز کيمي ديرلنديردي و يارانميش فورصتدن اؤز منافئلري اوچون ايستيفاده ائتمه‌يه چاليشدي. تئهران ايله آنکارا آراسيندا يارانان گرگينليگين آرخاسينداکي سببلري و اوندان تؤرنه بيله‌جک مومکون نتيجه‌لري بو يازيدا قيساجا نظردن کئچيریله جک.
ايکينجي قاراباغ ساواشینین ايلک گونله رينده ايرانين ائرمنيستانا اولان يارديملاري آرازين گۆنئیینده‌کی آذربايجانليلار طرفيندن آشکار ائديلدي.
بئله‌ليکله گۆنئی آذربايجانین تبريز، زنگان، اورمو و ديگر شهرله رينده و حتّي تئهران شهري داخيل اولماقلا ايران-ائرمنيستان سینیرینداکی، نوردوز سینیر قاپيسي‌نين باغلانماسيني ایسته‌ین گئنيش اعتيراضلار باش وئردي. ائله محض بو اعتيراضلارين نتيجه‌سينده ايران حاکيميتي بير آدديم گئري چکيليب اؤزونو تميز چيخارماق اوچون ديپلوماتيک سويييه‌ده ائرمنيستانا ائتديگي دسته یي دانماغا چاليشدي. ايرانین ائرمنيستانا اولان کؤمکلري و روسييا حربي سيلاحلارينين ائرمنيستانا گؤنده ريلمه‌سينده اونون واسيطه‌چيليگي او قدر آيدين قئيده آلينيب سندلشديريلميشدي کي، ايران حاکيميتي ائتديکله ريني دانا دا بيلمه‌دي. بونون نتيجه‌سينده تئهران، هميشه‌کي کيمي گۆنئی آذربايجانلي‌لاري اينانديریب داواملي اعتيراضلارين قارشيسيني آلماق اوچون، ايران-ائرمنيستان سینیریندا بير تجهیزات آنباري قوروب روسييانين حربي يارديملارينين اورادا ساخلانيلماسي حاققيندا يالان بير رئپورتاژ حاضيرلاييب سوسيال مئديالاردا ياييملادي. آیری طرفدن، آمریکانين ايرانا قارشي ايقتيصادي تحریم‌له ریندن آسيلي اولاراق، هابئله ايکي طرف آراسيندا آتش‌کسین داواملي پوزولماسينين، کئچیجی اولدوغونا اينانديغي اوچون، ايران، قاراباغدا فعال شکيلده رول اويناماقدان چکينيب مئديا و ساختا خبر ساواشی اوسته چالیشماغی باشلادی. بئله‌ليکله، ايرانين مرکزچي سياستچيله رينين چوخو، ايستر ايصلاحات‌چي‌لار، ايستر موحافيظه‌کارلار، دوغرو سؤزو آراشديرمادان، ائرمني لابی‌سی تبليغاتينين ائتگی‌سی آلتيندا، تکفيري تئرور قوروپلارينين سورييه‌دن قاراباغا آپاریلماسینا اينانيب بوتون 44 گونلوک ساواش ایچینده، تئرورچولارين آذربايجان اوردوسونا يارديم ائتمک ادعاسيني ايره‌لي سوردولر. بو ادعا ايله، تئهران سيياستچيلري، جنوبي قافقازدا گله‌جک موداخيله‌له ري اوچون فضا ياراديب قاراباغي سورييه‌یه چئويرمک اوچون هله‌ليک تورکييه‌يه قارشي قطعي موضئعله رینی تکرارلاماقدان چکينمه‌ديلر. حتّي ايرانين عالي ديني ليدئري سئييد علي خامنه‌اي ده بو ادعانی وورغولادي.
آنجاق ساواشین غالب طرفلري، تورکييه سيياستچيلري و آذربايجان رئسپوبليکاسينين رهبري، ايران-ائرمنيستان طرفيندن ياييلان یالان خبرلر ادعاسي قارشيسيندا احتياطلي، صبرلي، عاغيللي سيياستله ايکينجي قاراباغ ساواشینین سونا چاتماسيني گؤزله‌ييب ايرانلا هر هانسي بير گرگينليک ياراتماقدان اوزاق دوردولار.
ظفر شنليگي
44 گونلوک ساواش، 2020-جي ايلين نوْوامبر آيينين 10-دا آذربايجانين ايشغال اولونموش توپراقلارینین لاپ اؤنملی بؤلوملرین آزاد اولونماسی و آذربايجانين غلبه‌سي ايله باشا چاتدي. بير آي سونرا باکي‌نين آزادليق مئيدانيندا ظفر شنليگي قورولدو. بو ظفرده، تورکييه مجلسی، دؤولت خاديملري، و تورکييه خالقينين جسارتلي و آرديجيل دستکلرينينده دانيلماز قاتقيسي اولان تورکييه جمهور باشقانی، تؤره‌نین تکجه رسمي قوناغي ايدي. بو ظفر شنليگي ايله عئيني واختدا، آرازين گونئيينده آذربايجانليلار ميللي حوکومتين 75-جي ايل دؤنومونو قئيد ائتمه‌يه حاضيرلاشيرديلار.
آذربايجان جمهوریتی باشقانی، ديرلي دانیشماسیندان سونرا تورکييه جمهور يتينين پرئزيدئنتي اؤز چيخيشينين اورتاسيندا “آرازي آييرديلار” شعريني اوخوياراق آرازين هر ايکي طرفينده آذربايجانليلارين آيريليق دردلرينه ايشاره ائتدي. او علاوه ائتدي کي، قاراباغ آزاد ائديلديکدن سونرا آذربايجانليلار “آرازي آييرديلار” خالق ماهنيسيني داها دا گوجلو اوخوياجاقلار. تورکييه جمهور باشقانی بویروقلارینین بو حيصه سي و اونون داواميندا پاراد زاماني آراز چايينين گونئیینده‌کی ساوالان داغي و تبريزين ارک قالاسينين آدلارينين چکيلمه‌سي سوسيال شبکه‌لرده گئنيش یاییلدی و گونئي آذربايجان خالقي ايله ميللي-مدني فعاللاري طرفيندن يوکسک سويييه‌ده قارشيلاندي. ايرانين مرکزچي حاکیم‌لری، بوتون باش وئرنلري، ايرانين آذربايجانليلارلا قارشي يوروتدويو 100 ايلليک سيياستلره موداخيله کيمي ديرلنديردي.
ايرانين خاريجي ايشلر ناظيري محمد جاواد ظريف تويتتئر حسابيندا رجب طیب اردوغانا جاواب اولاراق اينگيليس ديلينده ديپلوماتيک اولمایان، آلچاقلایان و تحقیر ائدن سؤزلر يازاراق اوخودوغو شئعرين تاريخي و حئکايه‌سي حاقدا اونون بيلگيسيز اولدوغونو ادعا ائتدي. ظريف هابئله عئيني تويتده فيکيرلري یایماق اوچون آذربايجان جمهور یتینین توپراقلارینین زورلا ايران‌دان آيريلماسينا داير فيکيرلريني ده بيلديردي. هابئله، ايرانين خاريجي ايشلر ناظيرليگي تورکييه‌نين تئهرانداکي سفيريني چاغيريب اعتيراضلار باره‌ده تورکييه حوکومتينه سؤز یوللادی. بونلاردان علاوه ايران مئدياسينين اکثريتي بو شئعري پانتورکيزم و آیریلیقچیلیق بير سیمگه‌سی کيمي قييمتلنديريب بو شئعرين تورکييه جمهور باشقانی طرفيندن ايفا اولونماسيني ايرانین اراضي بوتؤولوگونه تهديد و تجاووز اجزاسی کيمي سايديلار. باشقالاری ايسه اردوغاني، ايرانين گونئی آذربايجانا حسساسليغيني بيلمه‌مه‌سي سببيندن ساوادسيز بير سيياستچي آدلانديرديلار.
اردوغان حاقيندا بئله بير تحقير ائديجي سؤزلرين داواميندا سوروشماليييق کي دوغرودان مي اردوغان کيمي بير سيياستچي تاريخي بيلمير؟ تورکييه باشقانی معلوماتسيزليغا اساسا آرازي آييرديلار شئعريني بئله بير اهميتلي دانیشیغینین بير بؤلومو اولاراق سئچيب؟ بس گؤره‌سن اردوغانين “آرازي آييرديلار” باياتيسيني اوخوماقدا مقصدي نه ايدي؟
ماراقلارينا اويغون ايجلاس قوردولار
اوتوردولار، دانيشديلار، دوردولار
(پی مصلحت مجلس آراستند
نشستند و گفتند و برخواستند)
تورکييه جمهور باشقانی، کئچميشده چئشیتلی مراسیملرده ائتديگي چيخيشلارینا باخديغيميزدا، شئعرله فيکيرلريني ايفاده ائتمه‌يه خصوصي ماراغيني آچيق-آیدین گؤرمک اولور. آرتيق ايلک دفعه دئييل کي او سؤزلريني شئعير واسيطه‌سي ايله بيان ائدير. پاکيستان و اؤزبکیستان پارلامئنتلرينده شئعر اوخوماقلاري، جمهور يت خالق پارتيياسيني (CHP) بورالتان کؤرپوسو حاديثه‌سي ايله باغلي تنقيد ائتمه‌سي، مئساژلاريني شئعرله چاتديرماقدا اونون درين یئته‌نه‌یی اولدوغونو گؤسترير. اردوغان شئعرلري اوخوماقدان اؤنجه، هميشه ميصراعلارين آرخاسيندا گيزلنميش حئکايه‌لره ايستيناد ائدير. باکي‌نين قورتولوشونون 100 ايلليگي موناسيبتيله اولان نوطقوندا، اردوغان وورغولايير کي “لاله‌لر” خالق ماهنيسيندا قيرميزي لاله‌لر، نوری پاشانين گنجه شهرينه گيرن عسگرلريني تمثیل ائدير. آیری بير يئرده، ايکينجي قاراباغ ساواشی زاماني مينسک قوروپو حاقيندا اولان دانيشيغيندا ايران شاعيري فئردوسی‌نین، “نشستند و گفتند و برخواستند” (“اوتوردولار، دانيشديلار، دوردولار”) ميصراع‌سيني ايفاده ائديب مينسک قوروپونون بوش و معناسيز اولدوغونو وورغولاييب. اونون بو ميصراعي ايفاده ائتمه‌سي ايران مئدياسيندا و سوسيال شبکه‌سينده گئنيش شکيلده یئر تاپدی. آنجاق بو دفعه، شئعرين آرخاسيندا اولان حئکايه‌لري آچيقلامادان “آرازي آييرديلار” خالق ماهنيسينين بير بؤلومونو اوخويوب، تفسيرلري ائشيدنلره بوراخير. بو گؤسترير کي اردوغان ايرانین گونئي آذربايجان ایله ایلگیلی حسساسليغيني ياخشي بيلير و بيله‌رک بو شئعري او اهميتلي نوطقونون بير قیسمتی اولاراق سئچيب و محض سياسي سببلردن آسيلي اولاراق شئعرين آراخاسيندا اولان حئکايه حاقيندا دانيشماييب. ايرانين آنکاراداکي بؤیوک ائلچی‌سینی، ائشیک ايشلر ناظيرليگينه چاغيريب ايران سيياستچيلرينين غئيري-ديپلوماتيک و آلچاقلایان سؤزلرينين قبول‌ائديلمز اولماسي حاقيندا اعتيراض بيلديرمک، ائشیک ايشلر ناظیري مؤولود چاووشوغلونون محمد جاواد ظريف ایله تئلئفون دانيشيغيندا ايرانین ان چتين گونلرينده تورکييه‌نين ايرانا يارديملاريني وورغولاماسي، بونو تصديق ائدير کي اردوغان تام معلوماتلا و گوجلو بير مؤوقئعدن تئهران حؤکومتينين قيرميزي جیزیغینی پوزوب.
آنجاق اردوغان نه دئمک ايسته‌ييردي؟
یازارین فيکرينه گؤره، اردوغانین آرازي آييرديلار شئعريني اوخوماق اوچون اوچ اساس نيتي وار:
بونون ان آچیق سببي، 44 گونلوک ساواش سوره‌سینده، تئرور قوروپلاشمالارينين سورييادان قاراباغا گتيريلمه‌سي ايله باغلي ايرانين تورکييه‌يه قارشي اساسسيز ايتتيهاملارينا جاواب اولاراق ديرلنديرمک اولا بيلر.
ان اؤنمليسي، اردوغان بو شئعري اوخوماقلا گونئي آذربايجان خالقينا مئساژ وئرمک نيتينده ده اولا بيلر. باکيدا کئچيريلن پاراد زاماني آرازين گونئيينده آذربايجان خالقي تبريزده ميللي حوکومتين قورولماسينين 75-جي ايل‌دؤنومونو قئيد ائتمک اوچون حاضيرلاشيردي آنجاق هر زامانکي کيمي تئهران حوکومتينين باسقی سی آلتيندا بو مراسيمين آچيق شکيلده کئچيريلمه‌سينه ايجازه وئريلمه‌دي. بئله بير اؤنملی زاماندا “آرازي آييرديلار” شئعريني اوخوماق هئچ ده تصادوف دئييل. بو مراسيمده تورکييه جمهور باشقانی قافقازين ژئوپوليتيک دييشيک ليگينه ايشاره ائديب يئني گئرچکلري قبول ائديب 6-طرفلي لاييحه‌لرده ايشتيراک ائتمک اوچون قونشو اؤلکه‌لري چاغيردي. تورکييه پرئزيدئنتي بو شئعري اوخوياراق، گونئي آذربايجان‌ليلارا مدنی و سياسي حوقوقلارينين گئرچکلشمه‌سی ايله باغلي دؤولت اولاراق دستکله‌مک اوچون حاضير اولدوغونو بيلديردي. بئله‌ليکله، او تئهران حؤکومت رسميلرينه غئیری موستقیم يوللا مئساژ وئرمک ايسته‌دي. چونکو تئهرانين گيزلي کؤمک ائتديگي کورد تئررورچو قوروپلارا آغير ضربه‌لر ووردوقدان سونرا هابئله قاراباغ موناقيشه‌سيني بيتيب زنگه‌زور کوريدورو آچيلديقدان سونرا تورکييه داها بؤيوک گوجله تورک‌ديللي اؤلکه‌لرين بيرليگيني قورماغا چاليشاجاق. بئله‌ليکله، آذربايجان جمهوریتی و تورکييه قارشيسيندا تئهرانين فساد تؤرتمه احتيمالي داها دا آزالاجاقدير. اردوغانين داورانيشي تورکييه‌نين گونئي آذربايجان ايله باغلي احتياطلي و منفعل سيياستدن، دستکله‌یيجي و فعال سيياسته کئچمه‌سينين اولاناغینی گؤسترير.
اردوغانين شئعر اوخوماغيندان، ايران و بؤلگه‌نين سياسي سینیرلار حؤرمتسيزليک کيمي يورماقلار، چوخ سهو و يانليشدير. چونکي، 2017-جي ايلده عراق کوردوستاني‌ندا قورولان رئفراندوم نتيجه‌سينده عراق پارچالانا بيلردي. آنجاق، کوردلرين عراق پارچالاماق چالیشمالاریندان سونرا رجب طیب اردوغان گؤزله‌نيلمز شکيلده، ايرانا گئديب ايران ليدئري ايله گؤروشونده ايرانین کوردلرله باغلي سيياستينه تاثير ائديب، کوردوستانین عراقدان آيريلما پلانينين چؤکمه‌سينه سبب اولدو. بوندان علاوه،سورييه ساواشی دؤورونده، تورکييه جومهوريتينين سورييه توپراقلاریندا‌کي تورک جغرافيياسي بؤلگه‌لري اوزرينده، تام سولطه‌سی باخماياراق، دونيا اؤلکه‌لري طرفيندن سورييه‌نين پارچالانماسي یؤنده هر هانسي بير حرکتين قارشيسيني آلماق اوچون جهد ائتدي. آنجاق پرده آرخاسيندا، فارس عيرقچيليغینا خيدمت ائدن جريانلار، فارس ميلتچيليگينه ماراقلي اولان تئهران سيياستچيلرينين وطن‌سئورليک دويغولاريندان سوء ايستيفاده ائديب اونلاري معمالی شکيلده تحريک ائديب تورکييه پرئزيدئنتينين سؤزلريني ايرانین اراضي بوتؤولوگونه تجاووز کيمي ديرلنديرمه‌لرينه سبب اولدولار. اونلار بو واسيطه ايله آرازين گونئیینده‌کی آذربايجانليلارين فيکيلريني يايينديريب اردوغانين اساس مئساژينين گونئي آذربايجانین ميللي و مدني فعاللارینا چاتماسينين قارشيسيني آلماق اوچون چاليشديلار. آنجاق، ايرانين ائشیک ايشلر باخانی محمد جاواد ظريف، تورکييه باشقانینین سياسي سینیرلارین ثابيتليگينه حؤرمت ایستیراتئژی‌سیندن خبرسيز، غئيري-ديپلوماتيک سؤزلرله تورکييه‌نين گونئي آذربايجانا اولاجاق احتيمالي دسته‌یيني بير داها وورغولادي. ايران-تورکييه موناسيبتلرينده‌کي گرگينليک گونئي آذربايجان مسئله‌سيني گوندمه گتيردي و ظريف‌ين اينگيليس ديلينده اولان تويتي ايله دونيا اوزره تانينميش چوخلو مطبوعات اورقانلاريندا او جومله‌دن رویترز، الجزیره، واشنگتون پست، یاهونیوز، اورشلیم پست،میدل ایست مانیتور، یو اس نیوز، و… کيمي مطبوعات اورقانلاريندا گونئي آذربايجان مسئله‌سي و آرازي آييرديلار شئعري اساس باشليقلاردان اولدو.
و نهايت سون مئساژ تئهرانين اؤزونو قصد ائديردي:
ايران، ائرمنيستان ايله بيرگه، قاراباغ ساواشینین مغلوبو ساييلير. تئهران سيياستچيلرينين قاراباغ حاققيندا دانيشيقلاري و تپکی‌لرینده، ايرانين قوزئي سینیرلارینداکی دييشيکليکدن اونلارين نه قدر راحاتسیز اولدوقلاريني آیدینلاتدی. اردوغان ايرانين گونئی قافقازداکي مغلوبيتينين عوضيني چيخماغا چاليشاجاغيني ياخشي بيلير. ظريف، اونو آراز شئيري فلسفه‌سيندن خبرسيز اولماقدا ايتتيهام ائتسه ده، تورکييه جومهور باشقانی ايران حاکيميتينين نه قدر سارسيلديغيني ياخشي بيلير و بيله‌رک تئهرانين قيرميزي جیزیغینا توخونوب گونئي آذربايجان‌داکي ميللي حوکومتين يارانماسينين ايل‌دؤنومو عرفه‌سينده بير شئعر واسيطه‌سي ایله ايرانداکي بؤلگه‌لر آراسيندا قودرتین بؤلونمه‌سي ايله باغلي خصوصيله گونئي آذربايجان بؤلگوسو حاقيندا تئهرانا مئساژ وئردي.
عوموميتله، تورکييه پرئزيدئنتينين ايکي فرقلي ساحه‌يه ايکي توپ اؤتورمه‌سيني سؤيله‌مک اولار. بيرينجيسي، تئهران قاپيسينا طرف آتيلان، قول پاسيدير. ظريف، ايرانین گونئي آذربايجانا قارشي دانما سيياستلرينه باخمادان ديپلوماتيک بير یانیلمادا گونئي آذربايجان قونوسونو بوتون دونيايا يايیب تئهران قاپيسينا بيرينجي قولو ووردو. اردوغانین ايکينجي اؤتورمه‌سي آرازين گۆنئیینده‌کی، مخالیف اويونچولارا یعنی آذربايجان‌چي سياسي و مدني فعاللارادير. او شئعري اوخوماقلا گونئی آذربايجان ایله باغلي تورکييه‌نين سوسقونلوق سيياستينين دييشه‌جه‌گيني ائلان ائديب، تئهران و تبريز آراسيندا گوج بالانسي ياراتماق، ايران تورکلرينين حوقوقلاريني ایسه حياتا کئچيرمک اوچون تبريزي دستکله‌مه‌يه حاضير اولدوغونو بيلديردي. بئله بير دورومدا، آذربايجان‌لي ميللي، سياسي، و مدني فعاللار، يارانان فورصتدن سون درجه‌ده ايستيفاده ائديب تئهرانين قاپيسينا ايکينجي قولو وورماق اوچون حاضير اولماليديرلار.
بهزاد جدي، سياسي تحليلچي
